Binlerce yıldır merak edilen soru; böcekler neden ışığa gider?

Yapay ışık, güveleri ve diğer uçan böcekleri düzgün çalışmayan bir uçuş güzergahına hapsediyor gibi görünüyor. Bu böcekler gece vakti yerdeki ışık yerine gökyüzündeki ışığı takip etmeye alışık olduğundan, yapay ışıklar böceklerin yukarı ve aşağı yön algısını kaybetmesine neden oluyor. Işık güveleri mutlaka çekmeyebilse bile, güvelerin ışığın parıltısında hapsolması muhtemel. Bulgular üç gün önce Nature Connections bilim bülteninde yayınlanan bir çalışmada tarif ediliyor.

SORUNUN CEVABI MİLYONLARCA YILLIK EVRİMDE YATIYOR

Populer Science Türkçe’nin verdiği bilgilere göre güveler ve kelebekler, Dünya’yı en az 200 milyon yıldır evleri bellemiş durumda. Bu zaman boyunca geceleri uçan güveler ve diğer böcekler, hangi yön en parlak ise kafalarını o yöne doğru geri kaldırmak üzere evrimleşmiş olabilirler. Önceden yerde olmayan bu ışık kaynağı, gökyüzündeki yıldızlar ve Ay ışığıydı. Böylelikle böcekler hangi yönün yukarıda olduğunu biliyor ve kendilerini uçuş seviyesinde tutuyordu.

Yapay ışık kaynakları Dünya’yı doldurmaya başlayınca, güveler de kendilerini sokaklardaki lambalara veya ateşlere doğru sırt verirken buldular. Milyonlarca yıllık evrimle öğrenilmiş içgüdülerce hapsolduklarından, bu durum sokak lambasının etrafında sonu gelmeyen daireler çizmelerine sebep oldu.

Uluslararası Florida Üniversitesinde çalışan ve makalenin eş yazarı olan biyolog Jamie Theobald, “Bu soru tarih öncesine kadar uzanıyor” diyor bir açıklamada. “İlk yazılı eserlerde, insanlar ateşin etrafında buna şahit olmuş. Görünüşe göre bu durumun sebebine dair tüm tahminlerimiz yanlıştı. Parçası olduğum en güzel proje bu.”

Yeni çalışmada uluslararası bir araştırma takımı, Kosta Rika’daki bir sis ormanına gidip yüksek çözünürlüklü ve yüksek hızlı kızılötesi video kayıtları alarak, böceklerin yapay ışıkların etrafındaki uçuş güzergahlarını yakalamış. 11’den fazla böcek sınıfını kapsayan 477’yi aşkın video elde etmişler. Böceklerin ışık etrafındaki hızlı ve telaşlı yörüngelerini yakalamayı sağlayan bu teknoloji, hayvanların uçuş güzergah noktalarını üç boyutlu ortamda yeniden oluşturmakta kullanılmış. Araştırma takımı, güvelerin ve yusufçuk böceklerinin yapay ışıklara sırtlarını döndüğünü ve bu durumun, uçuş güzergahlarını önemli ölçüde değiştiriyor gibi durduğunu fark etmiş. Böcekler bu ışıkların yerde değil, gökyüzündeki bir ışık kaynağı olduğunu düşünüyor olabilir.

Makalenin eş yazarı olan ve Imperial College London üniversitesinde çalışan böcekbilimci Sam Fabian, The Guardian gazetesine şöyle söylüyor: “Eğer ışık üzerlerinde bir yerdeyse, etrafında dönmeye başlayabiliyorlar. Fakat arkalarındaysa geriye doğru eğilmeye başlıyorlar ve bu durum, düşene kadar yukarı çıkmalarına sebep olabiliyor. Daha çarpıcısı olanıysa doğrudan ışığa uçtukları zaman yaşanıyor. Kendilerini baş aşağı çeviriyorlar ve bu durum çarpışmalara yol açabiliyor. Görüntüler gerçekten güvenin hangi yönün yukarısı olduğunu anlayamadığını düşündürüyor.”

Doğadaki milyonlarca yıllık bir olguya muhtemel bir cevap sunan araştırma, bazı böcekbilimcileri oldukça heyecanlandırmış görünüyor.

GİZEMLİ TARAFI HALEN VAR

Yeni çalışma, gece faaliyet gösteren böceklerdeki bu davranışın bilinen ilk belgelenişini temsil ediyor ve ışıkların neden güveleri cezbediyor gibi göründüğüne yönelik yeni, muhtemel bir açıklama sunuyor. Bulgular ışığın bozucu bir şey olduğunu doğruluyor gibi görünse de, korumayla ilgili endişelerden birine dair de yeni fikirler sağlıyor. Işık kirliliği, böcek popülasyonlarında görülen son azalmaların ardındaki önemli sebeplerden. Güveler ve diğer böcekler ışıklarda hapsolabiliyor ve yarasalar için kolay av haline geliyorlar. Bu sahte ışıklar, güvelerin gündüz vakti olduğunu zannetmesine de sebep oluyor ve beslenme zamanı değil, uyuma zamanı olduğu sinyalini veriyor.

Çalışmada ayrıca dış mekandaki ışıklar tasarlanıp yerleştirilirken, ışık yönünün önem taşıdığı ileri sürülüyor. Araştırma takımına göre en kötü lambalar yukarı bakan veya açıkta duran lambalar. Bir lambanın perdelenmesi veya örtülmesi, olumsuz etkilerin telafi edilmesine yardımcı olabilir. Bilim insanları bunun yanısıra ışık renginin, gece uçan böcekleri nasıl etkilediğini de düşünmeye başlıyor. Bu böceklerin başlangıçta büyük mesafelerdeki ışığa nasıl çekildiği de hala çözülemeyen bir gizem.

Florida Doğa Tarihi Müzesinde çalışan ve yeni çalışmanın eş yazarı olan doktora sonrası araştırma görevlisi Yash Sondhi, “Daha önce bana böyle soruların anlamlı cevapları olmadığını söylemişlerdi” diyor. “Fakat ısrarlı olup doğru insanları bularak, gerçekte hiçbirimizin düşünmediği bir cevapla karşılaştık. Ancak ışığın böcek popülasyonlarını nasıl etkilediğiyle ilgili farkındalığın artırılması ve böceklere yardımcı olabilecek değişimler için bilgi sunulması büyük önem taşıyor.”